Pomnik wojenny

Kamień węgielny pod budowę monumentu położono 8 lipca 1884 r., a jego uroczyste odsłonięcie miało miejsce 14 sierpnia 1884 r. Po II wojnie światowej z pomnika zrzucono pruskiego orła, skuto frontową płaskorzeźbę oraz położoną niżej inskrypcję. W 1947 r., na bazie dawnego monumentu, wzniesiono Pomnik Wyzwolenia. Obecnie w miejscu tym znajduje się Pomnik Wdzięczności odsłonięty 17 czerwca 2000 r., zaś odnowiony obelisk z XIX w. został przeniesiony na cmentarz ewangelicki. Ponownego odsłonięcia dokonano 25 października 2003 r.

Uaktualnienie. Poniżej tekst nadesłany przez pana Józefa Kunickiego, zawierający szereg cennych informacji o lasach poszczególnych upamiętnień:

„W 1884 r. 14 sierpnia na wzgórzu kościelnym odsłonięto pomnik ku czci żołnierzy pruskich poległych w wojnie z Austrią i Francją. Pomnik przetrwał czasy II wojny światowej.

Pomysł na budowę Pomnika Wyzwolenia powstał w pierwszej połowie 1946 r. Niedługo później, 9 maja 1946 r., w rocznicę zakończenia II wojny światowej, zwołano w Olecku zebranie grupy osób mających doprowadzić do powstania pomnika. Na czele Komitetu Budowy stanęli burmistrz Feliks Lubierzyński i starosta powiatu Romuald Stankiewicz. Wydano odezwę do mieszkańców powiatu, by wpłacali datki na budowę. Pierwsze wpłaty wpłynęły już na początku czerwca 1946 r. Organizowano też zabawy taneczne na pomoście przy miejskim kąpielisku, z których dochód przeznaczano na budowę monumentu. Uroczyste odsłonięcie pomnika Wyzwolenia Olecka, w środku rynku, który nazwano Placem Wolności nastąpiło 1 listopada 1947 r. – dokonał go starosta Romuald Stankiewicz w obecności licznie zgromadzonych obywateli miasta i przy dźwiękach hymnu narodowego. Pomnik zbudowano na cokole i kolumnie niemieckiego pomnika z XIX wieku. Całość pomnika zwieńczona była figurą orła z rozpostartymi skrzydłami. Według Ryszarda Tuchlińskiego (Tygodnik Olecki 2014 r., nr 45) wizerunek orła wykonano na podstawie wzorów z czapek legionowych. Na tablicy umieszczono napis: Ku wiecznej pamięci wyzwolenia Olecka z niewoli germańskiej 21 stycznia 1945 r. Obywatele miasta i powiatu. Pomnik wykonał artysta Konstanty Pieńczykowski według projektu burmistrza Lubierzyńskiego. Był to pierwszy polski pomnik odsłonięty na Ziemiach Odzyskanych ówczesnego województwa białostockiego.

Na początku lat 90-tych XX wieku w nowej rzeczywistości pomnik przestał być akceptowany i pojawiły się wnioski mieszkańców i lokalnych organizacji, by go zastąpić lub zmienić napis na np.: Na pamiątkę powrotu do Macierzy - mieszkańcy miasta i powiatu lub by pomnik ozdobić napisem Polonia Restituta. Po wielu dyskusjach radni miasta postanowili rozpisać ankietę i zapytać mieszkańców Olecka, czy pozostawić stary pomnik, ale ze zmianą napisu, czy też zbudować nowy. Za zbudowaniem nowego opowiedziało się wielu mieszkańców i zarząd Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Olecku. W konsekwencji władze miasta rozpisały konkurs na projekt nowego pomnika. Z nadesłanych pięciu propozycji Zarząd Miejski wybrał projekt autorstwa Elżbiety Pietras i Alojzego Nawrata. Wkrótce też rozpoczęto prace i rozebrano pomnik Wyzwolenia, a także stanowiący jego część pomnik ku czci żołnierzy poległych w wojnie z Austrią i Francją. Przy demontażu starego pomnika odkuto tablicę pamiątkową oraz orła i przekazano do izby pamięci przy szkole rolniczej a potem została przekazana do Oleckiej Izby Historycznej. Robotnicy odzyskali wmurowaną niegdyś w postument metalową skrzynkę – dokument czasu. Znaleziono w niej statut Związku Żołnierzy Wojennych powiatu oleckiego z 1883 r., numer 2 gazety Oletzkoer Zeitung z 1884 r., numer 27 dziennika urzędowego landrata Oletzkoer Kreis-Blatt z 1874 r., monety z lat osiemdziesiątych XIX wieku, listę fundatorów pomnika, także jego akt erekcyjny. Starą kolumnę wykorzystano do odtworzenia pomnika ku czci żołnierzy pruskich, który ustawiony został na odnowionym cmentarzu ewangelickim. Nowy pomnik Wdzięczności został odsłonięty 17 czerwca 2000 r. Na nowym pomniku (kamieniu) umieszczono napis: W hołdzie wszystkim, dzięki którym żyjemy w pokoju i wolnej Ojczyźnie oraz tym, którzy szczególnie zasłużyli się naszemu miastu od jego początku w 1560 roku - wdzięczni mieszkańcy Olecka, w roku 2000. Autorem treści był olecki nauczyciel Zygmunt Łoś. 30 marca 2000 r. na wniosek radnego Wacława Klejmonta pomnikowi nadano nazwę Pomnik Wdzięczności. Z inicjatywy Kreisgemeinschaft Treuburg 25 września 2003 r. przed pomnikiem została umieszczona tablica w języku niemieckim. W 2018 r. od nowa zbudowano schody prowadzące do pomnika.

W 2002 r. Urząd Miejski w Olecku działając wspólnie ze stowarzyszeniem reprezentującym byłych mieszkańców Olecka (Kreisgemeinschaft Treuburg) opracował projekt zagospodarowania cmentarza, uwzględniający m.in. przebieg ścieżek spacerowych, opis zagospodarowania kwater, oświetlenie cmentarza, nasadzenie drzew i odtworzenie roślinności oraz lokalizację ustawienia pomnika zdemontowanego z Placu Wolności. Pomnik znajduje się w środkowej części cmentarza ewangelickiego przy głównej alei. Na podstawie pomnika znajduje się inskrypcja: DEM ANDENKEN • DER IN DEN RUHMREICHEN • FELDZÜGEN DER JAHRE 1866 U. 1870/71 • GEFALLENEN KRIEGER AUS DEM • KREISE OLETZKO (Dla upamiętnienia żołnierzy z powiatu Olecko poległych w sławnych wyprawach wojennych 1866 i 1871 roku).
Wkładem gminy w to przedsięwzięcie było wykonanie zaprojektowanych prac. Wykonano projekt budowlany oświetlenia, sporządzono kosztorys całego zadania, uzyskano niezbędne pozwolenia i uzgodnienia oraz wyłoniono wykonawcę. Większość kosztów z tego tytułu pokryło stowarzyszenie, przekazując gminie pieniądze. 25 października 2003 r. odbyło się uroczyste zakończenie pierwszej w powojennej historii Olecka, wspólnej polsko-niemieckiej inwestycji. Z tej okazji dokonano symbolicznego otwarcia nekropolii i odsłonięcie odrestaurowanego pomnika. Pod pomnikiem wmurowano kamień węgielny.”